Landgoed De Groote Scheere
Landgoed De Groote Scheere is circa 800 hectare groot. Waarvan 600 hectare landbouwgrond en 150 hectare bos. Het landgoed kenmerkt zich door een eeuwenoud landschap met oeroude eiken, zandpaden, houtwallen en karakteristieke oude boerderijen. Er staan verschillende boerderijen, woningen en een landhuis op het landgoed. Een aantal van deze boerderijen is omgevormd tot woonboerderij.
Goed bewaard landschap
De Groote Scheere is een uniek gebied waarin cultuurlandschap wordt afgewisseld met ontginningslandschap. Het landschap heeft een aantal bijzondere karakteristieke kenmerken.
Holthoner Es
De Holthoner Es vormt de historische kern van De Groote Scheere. Dit is een grote es bestaande uit akkers en weiden met daaromheen boerderijen, oude zandpaden en houtwallen. Rondom lagen vroeger zo’n zeven boerderijen. Omdat de Es hoog ligt, was het een goede plek voor boeren om te wonen. Op een overgang van hoog (de Es) naar laag (de Slootbeek) ontstonden de beste kansen voor het boerenbedrijf. Akkers stonden hier niet onder water en de hooilanden langs de beek konden goed groeien.
Karakteristieke boerderijen
De oude boerderijen op het landgoed, ook wel hoeves genoemd, zijn van het hallenhuis type. Dit betekent dat mens en dier vroeger onder één dak woonden. De boerderijen zijn met de achterkant naar de weg gericht, hier werd gewerkt en moesten daarom goed bereikbaar zijn. De pronkgevel, voorzien van rood, geel en groene luiken, is naar het landschap gericht. Bij de locatiekeuze en bouw van de nieuwe erven is dit principe ook toegepast. De nieuwe erven zijn per landschapstype verschillend, maar volgen de traditionele opzet. In het veenontginningslandschap kennen de nieuwe erven een moderne invulling van dit principe.
Oude landschapselementen
Op het landgoed zijn veel oude landschapselementen te vinden. Dit zijn onder andere houtwallen en –singels, lanen, bosjes, solitaire bomen en heggen. Doordat het landgoed door de eeuwen heen niet veel is veranderd zijn veel landschapselementen nog intact en vormen ze samen de kleinschalige structuur die het landgoed zo kenmerkend maken. Bijzonder zijn de vele knoteiken, hakhoutsporen en zelfs essenstoven die in de houtwallen en singels staan. Deze wallen hadden meerdere functies, in de eerste plaats dienden ze om vee in een weiland te houden, of om juist vee en wilde dieren van de akkers te weren.
De beplanting zorgde voor geriefhout, dit betekent dat het hout werd gebruikt als bouwmateriaal, palen, brandhout en gereedschap voor verschillende gerieven. De oudste bomen op het landgoed zijn wel 300 jaar oud en hebben een omtrek van 4 meter. De structuur van houtwallen rondom de centrale es is nog ouder en is te herleiden tot de middeleeuwen. Ook is de beukenlaan aan de noordzijde van het landgoed, op de grens tussen Drenthe en Overijssel, de langst vrijstaande beukenlaan van Nederland. De laan is ongeveer 1270 meter lang en is rond 1900 geplant in opdracht van baronesse Anna Bregitta van Westervelt Sandberg.
Rijke historie
Landgoed De Groote Scheere heeft een rijke geschiedenis en een uniek landschap. In de middeleeuwen was het grensgebied tussen de huidige provincies Overijssel en Drenthe één troosteloos, nauwelijks begaanbaar veenmoeras. Slechts op enkele plaatsen in het veenmoeras was er een doorgang van en naar het noorden. Er waren tussen Drenthe en Overijssel (het toenmalige Oversticht) slechts drie doorgangen: bij Meppel, bij de Ommerschans (Balkbrug) en bij De Groote Scheere. Het landgoed is daardoor vaak het strijdtoneel geweest.
De Slag bij Ane
Eén van de meest legendarische veldslagen in de vaderlandse geschiedenis heeft zich in de omgeving van het landgoed afgespeeld: De Slag bij Ane, ook wel De Drentse Guldensporenslag genoemd. Plaatsen zoals Assen, Zwolle, Ommen, Hardenberg en Gramsbergen zijn ontstaan door deze slag.
Op 28 juli 1227 vond De Slag bij Ane plaats. Drentse boeren versloegen De bisschop van Utrecht onder leiding van Rudolf van Coevorden. In 1592 wilde Maurits het door Spanje bezette Coevorden veroveren. Hij ging wonen op De Groote Scheere. Ook de Munsterse bisschop Bernard von Galen (Bommen Berend) verkoos in het nationale rampjaar 1672 De Groote Scheere tot hoofdkwartier om Coevorden over te nemen. Hiermee maakte hij de weg naar Groningen vrij. Bij het einde van de Franse bezetting in 1813 bleef Coevorden in handen van de Fransen en bij verschillende plundertochten op Holthone zijn de aanwezige woonplekken platgebrand.
Voor meer informatie over De Slag bij Ane, ga naar de website van Museum Gramsbergen.
Figuur 1
Figuur 2
Figuur 3
Figuur 4
Figuur 1: Nederlaag van Otto II, bisschop van Utrecht, bij de Slag bij Ane, 28 juli 1227 (Historische impressie uit 1662-1664). Bron: Rijksmuseum.
Figuur 2: Punt van een kruisboog uit de late-middeleeuwen. Bron: Hesseling 2015.
Figuur 3: Stijgbeugel van een zadel uit de late-middeleeuwen. Foto: Pauli Gerritsen.
Figuur 4: De Spaanse en Staatse troepen tijdens het ontzet van Coevorden in 1594. Centraal op de afbeelding staat de voorganger van huis Ter Scheer afgebeeld als het ‘Steenwycx Haus’, vernoemd naar de voormalige bewoner Albert van Steenwyck. Bron: Frans Hogenberg 1594, Rijksmuseum.
Tachtigjarige oorlog
Tijdens de Tachtigjarige oorlog werd de versterkte behuizing op het landgoed meerdere malen gebruikt als residentie door de belegeraars en bevrijders van Coevorden. Zo nam Prins Maurits in 1592 intrek op het landgoed toen hij het door Spanje bezette Coevorden wilde veroveren. Ook de Munsterse bisschop Bernard van Galen verkoos in het nationale rampjaar 1672 De Groote Scheere als hoofdkwartier om Coevorden te heroveren. Hiermee maakte hij de weg naar Groningen vrij. Het versterkte huis op het landgoed werd in 1753 afgebroken, waarna in 1820 en 1930 een nieuw huis verrees. Bij het einde van de Franse bezetting in 1813 bleef Coevorden in handen van de Fransen en bij verschillende plundertochten op Holthone zijn de aanwezige woonplekken platgebrand.
Adellijke families
Al sinds 1367 wonen er mensen op het landgoed. De Groote Scheere was eigendom van adellijke families. Vanaf de 15e eeuw zijn er adellijke families verbonden geweest aan De Groote Scheere: Van Steenwijk, Van Ense, Van Raesfelt en Sandberg. De laatste adellijke familie was Van Voerst van Lynden. Barones van Voerst van Lynden, jonkvrouwe de Beaufort, was de laatste adellijke bewoonster van De Groote Scheere. Zij overleed in 1988 in het landhuis Ter Scheer. De baron was vanaf 1939 burgemeester van Gramsbergen. Hij werd in 1945 gedeporteerd naar concentratiekamp Neuengamme en is nooit teruggekeerd.
Ter herinnering aan de barones en haar man, mr. S.W.A. baron van Voerst van Lynden is vanwege hun activiteiten in het verzet in de Tweede Wereldoorlog, door hun drie dochters in 2018 op het landgoed een koningslinde geplant.
Deels ontginningslandschap
Tot ongeveer 1910 was een groot deel van De Groote Scheere moeras. Baron Van Voerst van Lynden startte met ontginnen rond 1920 en stichtte de boerderijen “De Morgen, De Middag en De Avond” aan de hoofdweg in De Krim. Samen met Waterschap Vechtstromen is er in dit deelgebied een waterconserveringsgebied aangelegd. Hierdoor is er op het landgoed een heel fraai oud cultuurlandschap te vinden dat afgewisseld wordt met nieuw ontginningslandschap. Samen levert het een prachtig contrast in het landschap.
Ontwikkeling N34
In de jaren ’50 werd Rijksweg N34 aangelegd. Door de grote hoeveelheid zand die nodig was voor de aanleg is een zogenaamd zuigergat ontstaan. Vanuit deze zandput werd het zand op de N34 gespoten. In de volksmond wordt dit bosmeertje ‘Spruyt z’n gat’ genoemd. De heer Spruyt was vroeger een goede vriend van de adellijke familie en kwam hier vaak zwemmen. Dit meertje is erg in trek bij meerkoeten, eenden en andere watervogels. Met een beetje geluk zie je zelfs een ijsvogel.
In 2018 is de N34 gereconstrueerd waarbij de gelijkvloerse kruisingen zijn verwijderd. Ter hoogte van het landgoed is een tunnel gerealiseerd op de plek waar voorheen de afslag van Holthone was.
Vitaal landgoedplan
Ambitie
Sinds 1996 heeft a.s.r. Landgoed De Groote Scheere in bezit. De ambitie van a.s.r. voor het landgoed is het karakter van (st)oer landgoed versterken. Hierbij is extra aandacht voor cultuurhistorie, landschap en verduurzaming van landbouw op basis van een financieel gezonde exploitatie. Zo behoudt het landgoed als maatschappelijke eenheid duurzaam bestaansrecht.
Investeren in ruimtelijke kwaliteit
a.s.r. real estate voert momenteel een landgoedversterkingsplan uit. Er wordt fors geïnvesteerd in ruimtelijke kwaliteit. Zo komt er 11 hectare nieuw bos en natuur, 13 kilometer nieuwe en herstelde houtwallen en singels. Voor wandelaars is er een Verhalenpad (5 of 7 km) en Kidsbeweegroute (1 km) aangelegd nabij De Ganzenhoeve. Samen met Waterschap Vechtstromen is een oude beekloop hersteld en een waterberging (37 ha), waterconservering en waterretentiegebied (16 ha) aangelegd. Hierbij zijn twaalf bouwkavels gerealiseerd, verspreid over het landgoed. Deze bouwkavels zijn tussen 2014 en 2019 in erfpacht uitgegeven.
Wist je dat..
- De naam Groote Scheere waarschijnlijk komt van het woord schaar. Dit woord werd vroeger gebruikt om aan te geven hoeveel voedsel een dier nodig had. Eén schaar was genoeg voor één koe.
- Boerderijen vroeger vaak de naam kregen van de pachter. Een aantal kavels op De Groote Scheere worden al eeuwenlang gepacht door meerdere generaties van dezelfde families.
- Aan de esranden vroeger doornstruiken werden geplant om de wilde dieren en het vee tegen te houden.
- Hoe de mensen vroeger leefden nog te zien is aan sporen van oude manieren van houthakken.
- Ongeveer 200 jaar geleden er zo’n veertig boerenbedrijven waren. Nu zijn er nog maar acht actieve boerenbedrijven.
- Het landhuis van het landgoed Huis ter Scheer wordt genoemd. De eerste keer dat Huis ter Scheer genoemd wordt is 1426.
- Sinds 2018 zorgvoorziening Hoeve de Klumpe is gevestigd in een eeuwenoude boerderij aan de Holthonerweg.
- Op het landgoed veel wilde dieren, zoals reeën, hazen, konijnen en zelfs dassen leven. Ook kan je er veel roofvogels vinden.
- De Bentinckhoeve aan de Scheerseweg 1 omgedraaid is? De toenmalige barones wenste niet tegen de achterkant van de boerderij met schuren en mestvaalt aan te kijken en ‘draaide’ de boerderij 180 graden zodat ze zicht kreeg op de nieuwe voortuin.